|
|
|
|
|
 |
|
|
|
tanımlamak üzere kullanılan Musevi kelimesi ise, Musa dininden olan anlamına gelen Arapça mūsawī kelimesinden
Türkçe'ye girmiştir. Orta İngilizce'de,
'deki Yahudi kelimesinin kökeni, Arapça'daki Yehudi kelimesine dayanmaktadır. Türkiye'de YahudileriJew kelimesi, Yunanca'daki loudaios (Ἰουδαῖος) kelimesinden Latince'ye
iudeus
Yehuda Krallığı'nın ve on iki İsrail Kabilesi'nden birinin adı olan Yehuda'dan geçmiştir. İbranice'de Yahudi kelimesi
, buradan Eski Fransızca'ya önce juieu, sonra da giu olarak geçen kelimeden gelmiştir. Yehuda kelimesi ise,
ידוהי
, [jə·hu·ˈdiː] şeklinde telaffuz edilir.[24]
Almanca'da "
birçok dilde de aynı etimolojik kökene dayanan kelimeler kullanılırken, İtalyanca (
dillerde bir Yahudiyi tanımlamak için, "İbrani" kelimesinden türetilen isimler kullanılmaktadır.
Jude," Fransızca'da "juif," Danca'da "jode," İspanyolca'da "judio" kelimelerinde olduğu gibi, diğerEbreo) ve Rusça (Еврей) gibi bazı[25]
Kim Yahudidir?
Yahudiliğin, ulus, etnisite, din ve kültür kavramlarının bazı özelliklerini içinde barındırmasından ötürü, kimin
Yahudi olduğu konusundaki tanımlamalar, benimsenen kimlik yaklaşımının dine ya da ulusa dayalı olmasına göre
kısmi farklılıklar gösterebilmektedir.
Dindar olsun ya da olmasın, bir Yahudi aileye doğmuş olanlar; ataları arasında veya soylarında Yahudi bulunanlar
(kimi zaman kati olarak anne tarafından Yahudi olmayanları da içerebilir); ve ataları arasında veya soylarında
Yahudi bulunmayan ancak usulüne uygun şekilde Yahudiliğe giren ve bu dini takip edenler.
dine geçiş Yahudilikteki nüfus artışının önemli bir kısmını teşkil etmiştir. Örneğin, M.S. birinci yüzyılda, büyük
ölçüde yaşanan din değiştirme dalgası sayesinde Roma İmparatorluğu sınırları içindeki Yahudi nüfusu iki kattan
fazla artarak 4 milyondan 8 ila 10 milyona yükselmiştir.
[26] Günümüzdeki laik kullanımda, Yahudiler genellikle üç grubu içine alır:[27] Kimi dönemlerde,[28]
Tarih boyunca, Yahudi kimliğine dair tanımlamalar, halahada (Yahudilikte din hukuku) tanımlandığı gibi anne
soyundan Yahudi olma ve halahaya uygun dine geçişler temelinde yapılmıştır. Tarihi olarak, kimin Yahudi olduğu
ile ilgili tanımlamaların geçmişi, sözlü geleneğin Babil Talmudu ile kanun halinde derlenmesine kadar uzanır.
Tanah'ın Tesniye 7:1-5 gibi çeşitli bölümlerini yorumlayan Yahudi bilgeler, bu pasajların Yahudiler ile Yahudi
olmayanlar arasındaki karma evliliklere karşı bir uyarı olduğunu belirtmişlerdir, "Çünkü onlar oğullarınızı beni
izlemekten saptıracak, başka ilahlara tapmalarına neden olacaklardır." Levililer 24:10'da ise İbrani bir kadın ile
Mısırlı bir erkeğin evliliğinden olma erkek çocuğunun "İsrailliler arasında" olduğu anlatılır. Buna karşılık, Ezra
10:2-3'te, Babil'den dönen İsrailliler yabancı karılarını ve onlardan olma çocuklarını bırakmaya yemin ederler.
[30]
itirazlar ortaya çıkmıştır.
[29]Haslaka'dan (Yahudi Aydınlanması) bu yana, Yahudi kimliğine dair halaha temelinde yapılan yorumlara çeşitli[31]
Yahudiler 6
Etnik bölünmeler
On dokuzuncu yüzyıl sonu Doğu Avrupalı
Aşkenaz Yahudileri. Maurycy Gottlieb, Yom
Kippur'da
Sinagog'da Dua Eden Yahudiler
(1878).
Dünyadaki Yahudi nüfus içinde, büyük ölçüde esas İsrailoğlu
nüfusundan ayrılan kolların yerleştikleri farklı coğrafi bölgelerde
birbirinden bağımsız evrimlerden geçmelerinden kaynaklanan, belirgin
etnik bölünmeler bulunmaktadır. Eski Dünya'nın dört bir yanındaki
çeşitli yerlerde Yahudi yerleşimciler tarafından çok sayıda Yahudi
cemaati kurulmuş, bunlar arasında sıklıkla çok uzun mesafeler
bulunduğundan cemaatler birbirinden genellikle uzun süre etkin bir
şekilde tecrit olmuştur. Yahudi diyasporasının ilk binyılı boyunca,
cemaatler yerel çevrelerinin siyasi, kültürel, doğal ve nüfusa dayalı
etkisi altında gelişmiştir. Yahudiler arasındaki bu farklılıklar,
günümüzde dilsel çeşitlilik, farklı damak tatları, litürjik uygulamalar ve
dini yorumlar gibi noktaları içine alan her bir cemaatin Yahudiliğini
kültürel olarak ifade etme tarzlarının yanı sıra zaman içinde dışarıdan
alınan genetik katkının dereceleri ve kaynaklarında da görülebilir.
[32]
Yahudiler sıklıkla iki ana gruptan biri ile özdeşleştirilir: Aşkenaz (çoğ.
Aşkenazim
anlamına gelen Aşkenaz, bu grubun Orta Avrupa'daki temellerine
gönderme yapar) ve Sefarad (çoğ.
(İbranice'de "İspanya" veya "İberya" anlamına gelen Sefarad, bu grubun İspanya ve Portekiz'deki temellerine
gönderme yapar). Ortadoğu ve Kuzey Afrika'yı kapsayan bir coğrafyaya yayılan ve çeşitlilik içeren bir Yahudi
grubunu içine alan Mizrahiler ya da "Doğulular" (İbranice'de Mizrah "Doğu" demektir) ise, üçüncü büyük grubu
oluşturmakla birlikte litürjik sebeplerden ötürü kimi zaman Sefarad grubu içinde anılmaktadır.
), yani "Almanlar" (Orta Çağ İbranicesi'nde "Almanya"Sefardim) veya "İspanyollar"[33]
Bene İsrail, Bnei Menaşe, Koçin Yahudileri ve Bene Efraim gibi Hindistan Yahudileri; Yunanistan'daki
Romanyotlar; İtalyan Yahudileri ("İtalkim" veya "Bené Roma"); Yemen ve Umman'da Temaniler; önemli bir
bölümünü Etiyopyalı Beta İsrail'in oluşturduğu çeşitli Afrika Yahudi grupları; ve başta Kaifeng Yahudileri olmak
üzere Çin Yahudilerinin yanı sıra, yine farklı ancak günümüzde yok olmaya yüz tutmuş diğer cemaatlerin de
aralarında bulunduğu birçok küçük grup daha vardır.
[34]
Tüm bu gruplar arasındaki ayrımlar takribidir ve aralarında her zaman keskin sınırlar bulunmaz. Örneğin, Mizrahiler,
aslında birbirlerine yukarıda sayılan gruplardan daha yakın olmayan Kuzey Afrika, Orta Asya, Kafkaslar ve
Ortadoğu'daki Yahudi topluluklarından oluşan hetorojen bir gruptur. Öte yandan, Sefaradlardan bağımsız bir gelişme
sürecinden geçmiş olmalarına rağmen, günümüzde litürjik tarzlarındaki benzerliklerden ötürü Mizrahilere kimi
zaman Sefarad denmektedir. Mizrahiler arasında, Irak Yahudileri, Mısır Yahudileri, Berber Yahudileri, Lübnan
Yahudileri, Kürt Yahudileri, Libya Yahudileri, Suriye Yahudileri, Buhara Yahudileri, Dağ Yahudileri, Gürcü
Yahudileri, İran Yahudileri ve diğer gruplar da vardır. Yemen ve Umman'dan gelen Temaniler de kendilerine özgü
bir litürjik tarza sahip olmalarına ve Mizrahilere kıyasla cemaat dışından farklı genetik katkı almış olmalarına
rağmen bazen bu gruba dahil edilirler. Ayrıca, 1490'lı yıllarda İspanya ve Portekiz'den gönderildikten sonra
Ortadoğu ve Kuzey Afrika'ya yerleşen Sefarad Yahudileri ile bu bölgelerde eskiden beri yaşamakta olan Yahudi
toplulukları arasında da ayrım yapılmaktadır.
[34]
Tüm bu çeşitliliğe rağmen, günümüzde Yahudilerin büyük kısmını, dünyadaki Yahudilerin %70'i (İkinci Dünya
Savaşı ve Holokost'tan önce bu oran %90'a yakındı) ile Aşkenaz Yahudileri oluşturmaktadır. Avrupa dışına yoğun
göç verdiklerinden, Aşkenaz Yahudileri Amerika Birleşik Devletleri, Kanada, Arjantin, Avustralya ve Brezilya gibi
ülkelerin bulunduğu Yeni Dünya'daki Yahudilerin de çok önemli bir kısmını teşkil ederler. Kuzey Afrika'dan
Fransa'ya göç eden Mizrahiler, bu ülkede Aşkenaz ve Sefarad Yahudi nüfusunu geçmiştir.
gruplarının temsil edildiği tek Yahudi nüfusu, her bir grubun dünyadaki toplam Yahudi nüfusu içindeki oranından
Yahudiler 7
bağımsız olarak bir erime potası içinde bir araya geldiği İsrail'dedir.
[35] Tüm Yahudi[36] |
|
|
| |
|
|
|
|
|
|
|
|
|
|
