viki-yedi - Yahudiler

Yahudiler

Yahudilik dini icin Yahudilik maddesine bakınız.

Yahudiler

םיִדּוהְי
(Yehudim)
Albert Einstein, ibn Meymun, Golda Meir, Emma Lazarus.

Toplam nüfus

13.155.000
[1]
Önemli bölgeler

Yahudiler 2

İsrail 5.393.000
[1]
ABD 5.275.000
[1]
Fransa 490.000
[1]
Kanada 374.000
[1]
Birleşik Krallık 295.000
[1]
Rusya 225.000
[1]
Arjantin 184.000
[1]
Almanya 120.000
[1]
Avustralya 104.000
[1]
Brezilya 96.000
[1]
Ukrayna 77.000
[1]
Güney Afrika 72.000
[1]
Macaristan 49.000
[1]
Meksika 40.000
[1]
Belçika 31.200
[1]
[[Dosya:|border|22x20px|Hollanda]] Hollanda 30.000
[1]
İtalya 28.600
[1]
Türkiye 22.000
[1]
Şili 20.700
[1]
Beyaz Rusya 18.200
[1]
Uruguay 18.000
[1]
İsviçre 17.900
[1]
Letonya 15.400
[1]
İsveç 15.000
[1]
İspanya 12.000
[1]
İran 10.800
[1]
Romanya 10.100
[1]
Avusturya 9.000
[1]
Azerbaycan 6.800
[1]
Danimarka 6.400
[1]
Panama 5.000
[1]
Yahudiler 3

Dil(ler)

İbranice, Yidiş, Ladino ve diğer Yahudi dilleri

Din(ler)

Yahudilik

Yahudiler

Yidiş:

bir dinsel etnik grup olan Yahudi halkının üyelerine verilen isimdir. Yahudilik dini ile arasında güçlü bir ilişki

bulunan Yahudi halkı binlerce yıl boyunca Yahudiliğe geçenleri de kendi içine dahil etmiştir.
(İbranice: יִדּוהְי , Yehudi [tek.]; םיִדּוהְי , Yehudim [çoğ.]; Ladino: וידו׳ג , Djudio [tek.], Djudios [çoğ.];דיִי , Yid [tek.], Yidn [çoğ.]), kökeni Antik Yakın Doğu'da yaşamış olan İsrailoğulları veya İbranilere dayanan[2] [3] [4]
Yahudi geleneğinde, Yahudilerin soyunun M.Ö. ikinci binyıla, kutsal kitap döneminden ataları İbrahim, İshak ve

Yakub'a dayandığına inanılır. Yahudiler, antik çağdaki ulusal toprakları olan İsrail Diyarı'nda iki defa siyasi

otonomiye sahip olmuşlardır. Bunlardan M.Ö. 1350'den M.Ö. 586 yılına kadar süren ilki, Yargıçlar Kitabı, İsrail ve

Yehuda Krallıklarının Birleşik Monarşi ve Bölünmüş Monarşi dönemlerini içine alır ve Birinci Tapınak'ın yıkılması

ile sona erer. İkincisi ise, M.Ö. 140 ile M.Ö. 37 yılları arasındaki Haşmonayim Krallığı dönemidir. Birinci

Tapınak'ın yıkılmasından itibaren, dünyadaki Yahudilerin çoğunluğu diyasporada, yani sürgünde yaşamıştır.

yılında kurulan modern İsrail Devleti haricinde, yaşadıkları tüm ülkelerde azınlıkta kalan Yahudiler tarih boyunca

sıklıkla baskılara maruz kalmışlar, bunun sonucunda da nüfuslarında yüzyıllar içinde gerek büyüklük gerekse

ülkelere göre dağılım açısından dalgalanmalar meydana gelmiştir.

Yahudi Ajansı'nın verilerine göre, 2007 yılı itibariyle, dünyada 5,4 milyonu İsrail'de, 5,3 milyonu Amerika Birleşik

Devletleri'nde, geriye kalanı ise dünyanın dört bir yanındaki çeşitli büyüklüklerdeki cemaatlerde yaşayan, 13,2

milyon Yahudi vardır; bu sayı, bugünkü tahmini dünya nüfusunun %0,2'sine tekabül etmektedir.

Yahudi örgütüne üye olsun ya da olmasın, kendini Yahudi sayan herkesi içine almaktadır.

dünyadaki toplam Yahudi nüfusunun büyüklüğünü tam olarak saptamak zordur. Zira kimin Yahudi olduğunun

belirlenmesinde, Yahudi din hukukuna (

belirlenmesine dayalı etkenler de bu sayıyı kayda değer oranda artırabilmektedir.
[5] 1948[6] Bu rakamlar, bir[7] Bununla birlikte,halaha) dayanan değerlendirmelerin yanı sıra, laik, siyasi ve aile geçmişinin[7]
Yahudiler ve Yahudilik

Musevilik

Yahudilik Portalı

Yahudilerin kökeni, geleneksel olarak M.Ö. ikinci binyılda İbrahim, İshak ve Yakub'a kadar uzanır.

1200 civarına ait olduğu düşünülen Merneptah Steli, ilk tek tanrılı din olan Yahudiliğin

zarfında geliştiği İsrail Diyarı'nda yaşayan Yahudi halkından bahsedilen en eski arkeolojik kayıtlardan biridir.
[8] Milattan önce[9] binlerce yıllık süre[10]
Kutsal kitaplardaki kayıtlara göre, ilk olarak Othniel Ben Kenaz'dan Samson'a kadar geçen dönemde Biblik

yargıçların yönetiminde, ardından da Kral Davud'un Kudüs'ü aynı zamanda Birleşik Monarşi olarak bilinen, İsrail ve

Yehuda Birleşik Krallığı'nın başkenti yaparak On İki İsrailoğlu Kabilesi'ni buradan yönettiği M.Ö. 1000 yılı

civarında olmak üzere çeşitli dönemlerde Yahudiler bağımsız yaşamışlardır.
[11]
Yahudiler 4

Süleyman Mabedi'nin Kutsal Kitaplardaki tasvirlere dayanılarak

hazırlanan çizimi.

Milattan önce 970 yılında, Davud'un oğlu

Süleyman İsrail Kralı olmuştur.

Süleyman Birinci Tapınak olarak bilinen Kutsal

Tapınak'ı inşa etmeye başlamıştır. Süleyman'ın

ölümünün ardından (M.Ö. 930 civarı) kuzeydeki

on kabile İsrail Krallığı'ndan ayrılmıştır.
[12] On yıl içinde,[13]
Milattan önce 722'de, Asurluların İsrail Krallığı'nı

fethederek burada yaşayan Yahudileri sürmeleri ile

Yahudi diyasporası da başlamıştır.

ve seyahat imkanlarının kısıtlı olduğu bir

dönemde, Yahudiler ilk ve en dikkat çekici

muhacirler olmuştur.

Birinci Tapınak dönemi, M.Ö. 586 yılı civarında,

Babillilerin Yehuda Krallığı'nı fethederek Kudüs

Tapınağı'nı yıkmaları ile son bulmuştur.

Büyük Kiros Yahudilerin Kudüs'e geri dönerek şehri ve kutsal tapınağı yeniden inşa etmelerine izin verir. İkinci

Tapınak'ın inşası Birinci Tapınak'ın yıkılmasından yetmiş yıl sonra M.Ö. 516 yılında, I. Darius'un hükümdarlığı

sırasında tamamlanmıştır.

Yunanlıların, ardından Ptolemaios Hanedanı'nın, sonra da Selevkos İmparatorluğu'nun kontrolü altına girmiştir.

Selevkos İmparatorluğu'nun, Kudüs'ü Helenleşmiş bir şehir devlet olarak yeniden düzenleme teşebbüsü, Kohen

Gadol Mattathias ve beş oğlunun IV. Antiokhos Epiphanes'e karşı gerçekleştirdiği Makkabi ayaklanması ile son

bulmuştur. Milattan önce 152 yılında Haşmonayim Krallığı'nı kuran Mattathias, Kudüs'ü bir defa daha başkent

yapmıştır.

İmparatorluğu'nun tahta geçirdiği Herod'un krallığında bir uydu devlet haline gelmiştir. Herod Krallığı da yüz yılı

aşkın bir süre ayakta kalmıştır.

Ayaklanma'da ve M.S. 135 yılındaki Bar Kohba ayaklanmasında Yahudilerin yaşadığı yenilgiler diyasporanın gerek

coğrafi yayılımını gerekse nüfusunu artırmıştır. Kayda değer sayıda Yahudi İsrail Diyarı'nı terk etmiş, sürülmüş veya

köle edilerek Roma İmparatorluğu'nun dört bir yanında satılmıştır.

Ortadoğu ve çevresi, daha sonraları da Kuzey Amerika olmak üzere dünyanın birçok ülkesinde yaşamıştır.

Yaşadıkları çeşitli ülkelerde de, ayrımcılık, baskı, yoksulluk, hatta soykırım (bkz.: Antisemitizm, Holokost)

dönemlerinden sağ çıkmayı başarmışlardır. İslam hakimiyeti altındaki İspanya ve Portekiz, Yahudi Aydınlanması

(Haskala) dönemi Almanya ve Polonya'sı ile Birleşik Krallık, Amerika Birleşik Devletleri ve Avustralya gibi liberal

veya anayasal demokrasi geleneğine sahip ülkelerin de aralarında bulunduğu çeşitli yer ve zamanlarda, kültürel,

ekonomik ve bireysel refah dönemleri de yaşamışlardır.
[14] Hareketlilik[15] Babil Sürgünü'nde geçen elli yılın ardından, M.Ö. 538 yılında, Pers Kralı[16] [17] İsrail Diyarı, Büyük İskender'in Pers İmparatorluğu'nu fethetmesi ile Helenistik[18] Haşmonayim Krallığı yüz yıldan uzun süre ayakta kalmışsa da, gücünü artıran Roma[19] Milattan sonra 70 yılındaki Yahudi-Roma savaşları'nın ilkini başlatan Birinci[20] O dönemden itibaren, Yahudiler başta Avrupa,[21]
İbranice
"Yehudi" (çoğ. Yehudim) ismi başlangıçta Yehuda kabilesine atıfta bulunmak üzere kullanılmaktaydı.[22]
Ancak, Kuzey İsrail Krallığı'nın Güney İsrail Krallığı'ndan ayrılmasının ardından, Güney Krallığı içindeki hakim

kabilenin adını alarak, Yehuda Krallığı olarak isimlendirilmeye başlamıştır.

halkına gönderme yapmış olsa da,

Asurluların Kuzey Krallığı'nı fethetmesinin ardından Güney Krallığı'nın tek İsrail devleti olarak kalması ile
[23] Terim başlangıçta Güney KrallığıB'nei Yisrael (İsrailoğulları) terimi halen her iki grup için de kullanılmaktaydı.Yehudim
kelimesi zamanla sadece Yehuda kabilesi veya Krallığı'nı değil, Yahudi halkının tümünü belirtmek için kullanılmaya

başlamıştır. Yahudiliğin Kutsal Kitabı Tanah'ta ise tüm Yahudi halkına atıfta bulunmak amacı ile ilk olarak Ester

Kitabı'nda kullanılmıştır.
[24]